Jan Majewski

Cmentarze z I wojny światowej w Beskidzie Niskim i na Pogórzu

608 stron formatu 23x30 zm, papier kredowy, liczne ilustracje, mapki, schematy, oprawa twarda. KRUŻWIR, wydanie II, Skołyszyn 2022

ISBN: 978-83-941754-0-5

 Zachwycające pejzaże Beskidu Niskiego i Pogórza były w czasie I wojny światowej tłem dramatycznych wydarzeń – zacięte walki toczące się na tym obszarze zebrały krwawe żniwo. Aby uczcić pamięć tysięcy poległych żołnierzy wielu narodowości, władze monarchii austro-węgierskiej podjęły decyzję o budowie cmentarzy jeszcze w trakcie prowadzonych działań wojennych. Cmentarze zaprojektowane zostały przez wybitnych twórców–architektów, malarzy czy rzeźbiarzy, stąd niejeden z nich stał się prawdziwym dziełem sztuki. Rozpad monarchii nie pozwolił na pełne dokończenie prac i po latach te niepowtarzalne miejsca ulegały zapomnieniu i popadały w ruinę. Jednak obecnie jest im przywracana dawna świetność i już dzisiaj w malowniczej scenerii południowo-wschodniego skrawka Polski, wśród łagodnych, pokrytych lasami wzgórz, można podziwiać te unikatowe obiekty.

Niniejsza książka stanowi jedyny w swoim rodzaju album ukazujący piękno tych miejsc. Na podstawie przedstawionych przez autora zdjęć archiwalnych z czasów Wielkiej Wojny, z lat 80-tych XX wieku oraz aktualnych, można dokonać porównania wyglądu cmentarzy zmieniającego się na przestrzeni lat.

Od Autora:

Przedstawione w niniejszej publikacji cmentarze wojenne z I wojny światowej powstały w czterech okręgach obejmujących obszar części Beskidu Niskiego, Obniżenia Gorlickiego, Kotliny Jasielsko-Krośnieńskiej oraz Pogórza Strzyżowsko-Ciężkowickiego. Są one częścią zespołu cmentarzy wojennych liczącego około 400 obiektów, zbudowanych w latach 1915-1918 przez krakowski Oddział Grobów Wojennych na obszarze dawnej Galicji Zachodniej. Cmentarze stanowiły wyraz trwałego i godnego upamiętnienia poległych żołnierzy – „ku chwale poległych bohaterów” armii własnej, sojuszniczej i wrogiej. Obok siebie spoczęli więc bez względu na przynależność wojskową, narodowość, czy wyznanie towarzysze broni – żołnierze austro-węgierscy i niemieccy, oraz ich przeciwnicy – żołnierze rosyjscy. Idea równego traktowania zwycięzców i pokonanych była aktem głębokiego humanitaryzmu i miała niewiele odpowiedników w przeszłości, a później już się więcej nie powtórzyła. Zbudowane przez krakowski Oddział Grobów Wojennych cmentarze z I wojny światowej są jedynym kompleksem cmentarnym w Europie o zwartej koncepcji artystycznej i ideowej wzniesionym w trakcie działań zbrojnych. Na ich tle zaś wyróżniają się ujęte w niniejszym opracowaniu cmentarze z okręgów: I Żmigród, II Jasło, III Gorlice i IV Łużna, dzięki ich twórcom doskonale wkomponowane w górzysty krajobraz Beskidu Niskiego i Pogórza.

W książce, którą oddaję w Państwa ręce, pobieżnie potraktowany został temat wybuchu wojny, działań zbrojnych
na terenie Galicji Zachodniej, jak również drobiazgowe omówienie poszczególnych elementów wystroju
cmentarzy i ich symboliki – o tym można dowiedzieć się z innych pozycji dostępnych na rynku księgarskim. Skupiłem
się natomiast na pokazaniu zmian, jakie zaszły w wyglądzie poszczególnych cmentarzy w ciągu prawie trzydziestu
lat, poprzez porównanie fotografii z lat 1986-1987 ze współczesnymi, z lat 2014–2021. Zdjęcia archiwalne
pochodzą z mojej pracy dyplomowej, którą w 1987 r. obroniłem w Państwowym Studium Kulturalno-Oświatowym
i Bibliotekarskim w Krośnie pod kierunkiem mgr. Andrzeja Drozda, pt. Wybrane cmentarze wojskowe z okresu I wojny
światowej w rejonie Beskidu Niskiego i Pogórza – próba fotodokumentacji. Różnice niech każdy oceni sam.
Ograniczenia związane z objętością książki czasami zmuszały mnie do rezygnacji z pokazania większej liczby
zdjęć z danego cmentarza, ale te, które ostatecznie zamieściłem, mam nadzieję, odzwierciedlają ich niepowtarzalny
klimat i zachęcą do odwiedzenia niektórych z nich. Myślę, że warto czasami zboczyć z utartych szlaków turystycznych Beskidu Niskiego czy Pogórza i wyznaczyć swoje własne, odwiedzając te wyjątkowe miejsca. Pomocne w tym celu mogą okazać się wskazówki, które zamieściłem przy opisie każdego cmentarza. Mam nadzieję również, że wkrótce niektóre zdjęcia opublikowane w niniejszej książce będzie można traktować jako archiwalne, ponieważ planowane są dalsze remonty cmentarzy. Nabiorą one dawnej świetności, a ich wygląd będzie świadczył nie tylko o kunszcie budowniczych, ale
również o naszej pamięci o tamtych tragicznych czasach.